De mijne zijn de liefste Kerst, elk jaar wel een ‘dingetje’. Het kan leuk en gezellig zijn, maar er kan ook eenzaamheid en rouw spelen. De een kan er het hele jaar naar uitkijken, de ander wil het liefst deze twee dagen skippen. Kortom: ieder vult het op een eigen manier in. Het is ook niet per se altijd zo dat het in kerngezinnen soepel verloopt en in samengestelde gezinnen ingewikkeld. Er zijn genoeg kerngezinnen waarin ook veel drukte en diepere familie-dynamiek juist met de kerst naar boven komt, maar het is nu eenmaal wel zo: samengestelde gezinnen hebben een nog grotere uitdaging.
Boven én onder de waterlijn
Vorig jaar maakte ik dit plaatje. Het is een bewerking van het IJsberg-model van McLelland (maar dan in ‘kerstsfeer’): het geeft vooral aan wat er allemaal speelt ‘boven de waterlijn én de diepere dynamieken die meedoen’.
Laten we eens kijken welke uitdagingen er voor samengestelde gezinnen gelden rondom kerst: Een of beide partners hebben kinderen, thuis- of uitwonend met of zonder partners. Daarnaast zijn er ouders, in een gunstig geval zijn dat voor de kinderen acht (stief)grootouders, broers of zussen en vaak nog de belangrijkste personen waarmee afgestemd moet worden: de ex-partners. Waar het voor kerngezinnen al ‘regelvermogen’ vraagt, is het voor stiefgezinnen echt voer voor logistiek managers! Wat is er in het ouderschapsplan afgesproken met de exen rond de scheiding en zijn de verschillende ouderschapsplannen op elkaar afgestemd? (en we hebben het voor het gemak maar even niet over corona en het wel of niet kunnen ‘mengen’ van kinderen met de (stief)grootouders…).
Er wordt aan alle kanten flexibiliteit gevraagd. Het gesprek over kerst kan je, met al die belangen, daarom soms maar beter in de zomer al starten. Kerstavond en derde kerstdag worden niet zelden toegevoegd om maar optimaal aan alle wensen te voldoen.
En dan hebben we nog de verschillende ‘culturen’ en rituelen met kerst. Bijvoorbeeld, het ene gezin deed aan cadeautjes onder de kerstboom en het andere niet en zo zijn er legio rituelen ingeslopen in de tijd die ieder deels ook weer van huis uit meekreeg. Zo ook bij Netty (34)1, zij zoekt nieuwe manieren met haar samengestelde gezin: “Mijn vriend bracht niet alleen 2 stiefzonen in mijn leven, maar ook een compleet kerstdorp, een kunstkerstboom, een knipperend rendier op het dak en een enorm gourmetstel. Het is het hele jaar door aanpassen, maar nooit zo veel als met Kerst, als je probeert van alle tradities iets nieuws te maken. Ons compromis: in plaats van het rendier een fairybell op het dak, een echte kerstboom maar dan met meer bling en een bescheiden versie van het kerstdorp eronder, echt dineren met Kerst en gourmetten met oudjaar.”
Van alles afstemmen dus. Deze ‘regeldingen’, zijn allemaal zaken ‘boven de waterlijn’, hoewel er soms meer emotie meekomt, dan in het regelen nodig lijkt, en dan is het interessant om ook eens te kijken wat er op diepere lagen gebeurt.
Corona-Kerst in 2021
Corona stelt ons voor nog grotere uitdagingen, of juist niet en kunnen we nu de regels van de overheid de schuld geven waarom mensen niet welkom zijn. Of het nu door Corona komt of door kerst, íets zet zaken op scherp. Vaak is het moeilijk hier woorden aan te geven en omschrijven (stief)ouders het vaak als ‘ik loop op eieren met de kerstdagen’, of ‘ik voel een continue onrust als we met z’n allen zijn, een soort stress-ondertoon’…
Op eieren lopen
Ik persoonlijk heb dit jaar bijvoorbeeld het volgende dilemma; Ik ben jarig op kerstavond. Normaal een huis vol en daar geniet ik enorm van. Vaak wordt er gelogeerd en rollen we zo de eerste kerstdag in (tweede kerstdag is bij ons altijd bijkomen dus dan geen gasten). Dit jaar kan dat niet. Dus: heel duidelijk: geen vrienden en overige familie. Maar… en hier komt mijn dilemma: laat ik mijn vader (risicogroep) komen óf de uitwonende stiefkinderen, schoonkinderen en kleinkind. Tegelijk kan namelijk niet. Terwijl we het altijd met z’n allen heel gezellig hebben met nog meer familie erbij aan tafel. Nu is dat anders. Wie is belangrijker? Mijn vader of de kinderen van mijn man? Ik kom hier eigenlijk niet uit. Misschien moet ik ook niet de vraag stellen: “Wie is belangrijker?” want de vraag op zich is al pijnlijk en kan aanzetten tot ruzie. Ze zijn me allemaal dierbaar. Misschien is de vraag luchtiger als ik hem zo stel “Hoe lossen we dit goed op?” Ik bof met veel begrip om me heen en niemand die me onder druk zet of beledigd is…
Wie is belangrijker en hoe lossen we dit op?
Het verschil in de twee vragen “Wie is er belangrijker?” of “Hoe lossen we dit op?” voelen voor mij echt verschillend. De eerste vraag raakt een diepere laag, een diepe emotie, mijn geschiedenis, mijn behoeften en mijn loyaliteiten. Het deel dat ónder de waterlijn ligt van de ijsberg. Op het moment dat hier druk op uitgeoefend wordt, zoals met kerst vaak stress een rol speelt, dan worden de dieperliggende dynamieken sterker geraakt en schieten naar boven. Dit is de reden waarom er vaak onrust wordt ervaren in samengestelde gezinnen en de kans daarop is met kerst dus ook iets groter. Zo voel ik zelf meteen het schuldgevoel naar mijn vader als ik de stiefkinderen laat komen en andersom: “Ik laat je nooit in de steek” en “Ik voel me verantwoordelijk voor iedereen” zijn herkenbare en hardnekkige ingeprente zinnetjes uit mijn eigen geschiedenis die ook nog steeds zeer kunnen doen…
Wat gebeurt er nou precies boven en onder die waterlijn?
Ik gebruik hiervoor de Stiefcirkel© uit het boek ‘De mijne zijn de liefste’.
In het boek wordt uitgebreid stilgestaan bij de verschillende dynamieken en de systemische wetmatigheden die een rol spelen in samengestelde gezinnen. In dit artikel over kerst wil ik er slechts één toelichten: namelijk de beide helften van de stiefcirkel: de loslatende beweging (de rechterkant) en de verbindende beweging (de linkerkant).
Kerst is bij uitstek een feest waarin de verbindende beweging in samen-zijn wordt benadrukt, kijk maar naar alle commercials. De wens van kersverse verliefde partners is ook om het geheel, samen met alle kinderen, tot iets nieuws te smeden. Zij willen verbinden (de linkerkant van de Stiefcirkel) en zijn op de toekomst gericht. Echter, de kinderen zijn vaak zover nog niet. Zij zitten in hun eigen stiefcirkel nog volop aan de rechterkant: de loslatende beweging en dus meer op het verleden gericht. Waar is allemaal afscheid van genomen? Er is veel rouw. Er wordt altijd gemist. Vieren ze kerst bij papa en zijn nieuwe vriendin, dan missen ze mama.. Als er een ouder of een eerdere partner is overleden, wordt die ook gemist. Waar gemis is, is ook een sterkere behoefte om vast te houden aan het oude, dus ook aan ‘zo deden we dat vroeger altijd met mama’.
Ieder lid van het stiefsysteem, ook de exen, heeft een eigen stiefcirkel en kan op een andere positie staan. Het model is niet voor niets weergegeven als een cirkel, het is een doorlopend proces, waarbij een ‘heen-en-weer-slingeren’ er ook bij hoort. Dit kan ook wisselen, misschien wel honderd keer tijdens kerst. Rouw kan zich (in zichtbaar gedrag/boven de waterlijn) uiten in vasthouden of juist wegdrukken. Verbinden kan zich uiten in open staan voor nieuwe dingen, bijvoorbeeld ook nieuwe kerst-rituelen.
Je kunt je voorstellen, als je bedenkt dat ieder een eigen unieke geschiedenis heeft en een eigen stiefcirkel, je in het samen zijn, hierin van alles tegen kan komen. Het belangrijkste hierin is om je te realiseren dat alles er ís, meedoet en dat hier erkenning voor nodig is. Erkenning aan de ander én erkenning ook van wat er in jezelf gebeurt. De uitdaging voor ouders is om je eigen stiefcirkel te overstijgen en te kijken: “wat gebeurt er nu?”
De stiefcirkel is een model wat je hopelijk al wat inzicht geeft. Dit is niet een oplossing, maar mogelijke wel een verklaring voor rust of onrust met de kerst. Ik lichtte nu maar één dynamiek toe uit de stiefcirkel, er is veel meer over te vertellen wat je inzicht kan geven in de dynamieken in jouw samengestelde gezin. Wil je hier meer over weten, lees dan dit boek of een van de andere boeken op de boekenplank of zoek op de website van de Stiefacademie Nederland wat je nog meer zou kunnen helpen. Misschien heb je wat aan de kijktips voor in de kerstvakantie, of luister je liever een podcast, of wil je in het nieuwe jaar liever online of in de natuur andere stiefouders ontmoeten? Een webinar bijwonen? Neem gerust een kijkje in de agenda op de website en schrijf je in voor de nieuwsbrief.
En hoe ik mijn kerst ga vieren?
Ik heb ervoor gekozen om op mijn verjaardag 1 gast uit te nodigen: mijn vader. En de stief-, plus schoonkinderen en kleindochter komen niet op mijn verjaardag, maar dan wel op eerste kerstdag. Mijn vader blijft dan thuis. Dit betekent dat ik zal moeten verduren dat mijn vader alleen is met kerst. Een bittere pil voor mij (overigens: ik heb er meer moeite mee dan hijzelf). En zo zie je maar weer: er wordt altijd gemist tijdens de gezelligheid. En ik weet: ik ben niet de enige. In veel huizen wordt gemist. En dat saamhorigheidsgevoel, dát vind ik nou wel fijn. Praat erover, want overal is wel wat.
Tien tips voor de kerstdagen met je samengestelde gezin:
- Heb je al een omgangsregeling met je ex, dan is het raadzaam om deze aan te passen aan de nieuwe stiefsituatie. Zorg dat je hierin specifieke afspraken maakt over Kerstmis en de kerstvakantie.
- Deel met elkaar welke rituelen jullie kennen vanuit jullie vorige gezin(nen), leg ze naast elkaar en boetseer hier samen iets moois van waarbij er ruimte is voor oude én nieuwe rituelen. Praat hierin ook met de kinderen over welke tradities ze belangrijk vinden (waarschijnlijk vooral de cadeau’s) en hoor iedereen hierin.
- Maak indien mogelijk afspraken over kerstcadeaus, budget en wie wat geeft (om dubbelingen te voorkomen), ook met je huidige partner. Het is jammer als er scheve gezichtjes komen.
- Plan een extra kerstdag (kerstavond, 3e kerstdag, 4e kerstdag etc etc) als de logistiek te ingewikkeld wordt.
- Laat de gangen van het kerstdiner door duo’s maken! Samen koken kan heel verbindend zijn.
- Is het koken voor iedereen toch een issue, ga dan naar een restaurant! (als er geen corona-lockdown is)
- Worstel je? Troost je met de gedachte: Jullie zijn niet de enigen! Weet dat je onderdeel uitmaakt van een groot web van stief (en overigens ook kern)gezinnen die worstelen.
- Is het echt zwaar? Neem een glas wijn, neem nog een glas wijn, en nog een etc. Val uiteindelijk in slaap en als je wakker wordt is de kerst voorbij! (Een tip binnen deze tip: neem dit niet al te serieus)
- Accepteer dat in een stiefsysteem niet altijd alles kan zoals je zou willen.
- Tot slot: alles gaat voorbij, ook deze kerst
Ik wens jou en je samengestelde gezin, je familie en wie je dierbaar is een heel fijne ontspannen kerst toe en een heel mooi gezond nieuw jaar!
Andere artikelen over kerst vieren met je samengestelde gezin: • https://www.libelle.nl/mensen/interviews-2/kerst-vieren-samengesteld-gezin/ • https://www.kekmama.nl/artikel/persoonlijk/kerst-vieren-met-een-samengesteld-gezin-puzzelen-voor-gevorderden • https://www.plusonline.nl/kerst-als-samengesteld-gezin • https://nl.hellolaw.com/juridisch-nieuws/samengesteld-gezin-tips-voor-stressvrije-kerstdagen
Door Karin den Hollander
[1] Uit: ONLINE REDACTIE LIBELLE, 23 DECEMBER 2016
