Moederdag als je stiefmoeder bent

Hartverwarmend of hartverscheurend?

Binnenkort is het weer Moederdag, de dag waarop vele moeders traditiegetrouw in het zonnetje worden gezet door hun kinderen. Een initiatief met een lange historie over de wereld waarbij in Nederland in 1925 de eerste keer officieel Moederdag werd gevierd. Men wilde de moeders openlijk waarderen voor alle zorg die ze dragen en hun voor maatschappelijke invloed.

Tussen 1925 en nu is er in de samenleving behoorlijk wat veranderd. Tegenwoordig zijn er naast kerngezinnen en eenoudergezinnen ook heel veel samengestelde gezinnen. Hierbij heeft minstens één van beide partners al een of meerdere kinderen uit een eerdere relatie. 

Een moeilijke start
In een kerngezin met ouders en hun eigen gezamenlijke kinderen is er een grote vanzelfsprekendheid over zaken. Het is het ontbreken van deze vanzelfsprekendheid in nieuw-samengestelde gezinnen die het bijzonder ingewikkeld maakt om in deze gezinsvorm samen te leven. Vooraf is er verlies geleden door een echtscheiding of overlijden. Niet bepaald een fijn en gemakkelijk fundament om met een nieuwe partner iets nieuws op te bouwen. Kinderen zijn vaak boos en verdrietig en zoekend hoe ze zich met hun loyaliteit naar beide ouders staande kunnen houden in de nieuwe vorm en vooral naar de nieuwe liefde(s) van hun vader of moeder.

Moederdag raakt frontaal de complexiteit die zo verbonden is met het samengesteld gezin. Vaak stappen stiefmoeders in de valkuil dat ze een soort van moederrol op zich nemen. Zeker waar het de zorg en de verantwoordelijkheid voor de kinderen betreft. Ze redderen en regelen, want de liefde voor de vader van de kinderen is groot en ze willen hem steunen waar ze kunnen. In hun verliefde lijf is genoeg energie, in hun (moeder)hart is genoeg liefde en daarbij kan ook het oerverlangen om ‘erbij te willen horen’ meespelen. Het is bijna een soort van levensbelang dat de kinderen van je partner je accepteren zodat je zekerder bent van je plek in het nieuw samengesteld gezin.

Hartverscheurend
De plek van de stiefmoeder is een fragiele plek, want welke rol heb je nu eigenlijk? Wat mag wel en wat niet? Wat is gewenst en wat niet? Het is een groot mijnenveld waarin de afwijzing van wie je bent en wat je doet dagelijks op de loer ligt. En dan wordt het Moederdag. 

Vanuit de behoefte aan erkenning die we allemaal hebben is het zo begrijpelijk dat deze dag door sommige stiefmoeders vaak als moeilijk ervaren wordt; want wie zorgt het hele jaar door voor de kinderen als ze bij hun zijn? Wie smeert de boterhammen, kamt hun haren en brengt ze naar de hockey? Wie doet de was en ruimte het speelgoed in de kast?  In veel gevallen heeft de stiefmoeder een groot deel van de zorg voor de kinderen op zich genomen. Ze ziet het allemaal onder haar ogen gebeuren, de voorpret van de kinderen over de verassing voor mama. Misschien lijmt ze nog wel even iets vast van het geknutselde bloemetje maar soms huilt  haar hart intussen bittere tranen. Het kan ook de pijn raken van de onvervulde kinderwens die in veel stiefmoeders leeft. Zich niet gezien voelen op Moederdag voelt voor veel stiefmoeders als pijnlijk, niet eerlijk en ja, soms ook als stank voor dank.

“Toen mijn stiefdochters nog jonger waren, was juist ik degene die het moederdagcadeau regelde.” 

(Sandra (35), stiefmoeder van twee meiden)

Systemische helderheid
Nu over naar de andere kant; die van het feit dat een stiefmoeder nu eenmaal niet de moeder van de kinderen is en ook nooit zal worden. Hoe veel ze ook doet, hoe goed ze ook zorgt, er is maar één echte moeder. En zelfs als deze er ‘een potje van maakt’ en in andermans ogen de titel moeder niet verdient, is en blijft het de moeder. Zij heeft de kinderen op de wereld gezet en daarmee is het moederschap voor eeuwig verworven. Zelfs als ze overleden is blijft deze plek haar toebehoren.

“Jaren heb ik gezorgd voor mijn stiefkinderen. Op Moederdag gingen de bloemen altijd naar het graf van hun moeder. Natuurlijk, logisch! En toch betrapte ik mezelf er na een paar jaar zorgen op Moederdag ineens op dat ik dat toch moeilijk vond. Ik had zo’n gevoel van ‘ik doe alles en ik ben eigenlijk niks van ze’. Ik schaamde me voor dat gevoel, want hoe kan je nou jaloezie voelen naar een overleden moeder? Totdat ik door had: er is, of was, maar één moeder, en dat zal ze blijven tot in de eeuwigheid. En zo is het. Inmiddels heb ik mijn eigen unieke band met ze opgebouwd en weet ik dat ze me zeker waarderen in wat ik voor ze doe en deed”

(Roos, nu 63 jaar, stiefmoeder van een inmiddels volwassen stiefzoon en stiefdochter)

Gevoel versus verstand
Op Moederdag wordt bij veel stiefmoeders de pijn geraakt die onlosmakelijk verbonden is bij de plek die ze hebben in het samengesteld gezin. Het laat het verlangen zien naar erkenning voor de moeilijkheid van de zoektocht naar hun rol. Naar hoe ze zich moeten verhouden tot iedereen zonder zichzelf te verliezen. En het is zo begrijpelijk, want willen we er niet allemaal bij horen? Willen we niet allemaal erkenning voor alle liefde, zorg en aandacht die we geven? Zeker als het aan de kinderen van een ander is. Ieder mens wil zich geliefd en gewenst voelen. Als er op Moederdag dan niets voor de stiefmoeder is dan kan dit diep raken.

“Sinds een aantal jaren, krijg ik naast de knutsels van onze eigen kinderen, ook altijd een extra cadeautje van mijn man: “Als dank voor alles wat je voor mijn oudste kinderen doet”. Ik ben daar heel blij mee. Ik voel me gezien en gewaardeerd voor wat ik doe. En dat helpt écht!”

(Joke, 41 jaar, moeder en stiefmoeder)

Helderheid geeft lucht
Wat dan te doen met Moederdag in jullie samengesteld gezin? Als het lukt om vanuit een systemisch perspectief te kijken, kunnen de dingen in vrijheid naast elkaar bestaan. Hoe mooi is het als het stiefmoeders lukt om hun inbreng in het samengestelde gezin los te koppelen van het woord moeder? Iets dat best al verwarrend is gezien het maatschappelijke ingeburgerde woord stiefmoeder. Maar wat nu als ze leren te gaan delen, zorgen en zichzelf te laten zien zonder dat het voelt als een soort concurrentie? Want de rol van moeder is dan wel vergeven, maar vanuit wie de stiefmoeder is als mens kan ze enorm veel (gaan) betekenen binnen het samengestelde gezin. Ze brengen hun eigen ideeën, talenten en humor mee, hun eigenheid in alles. Op deze basis kunnen de relaties binnen het samengestelde gezin zich ontwikkelen tot warme, veilige verbindingen. Iets dat niet alleen voorbehouden is aan het etiket ‘moeder’.  Wanneer dat begrepen en gevoeld wordt, kunnen dingen veranderen. Dan kunnen de stiefmoeders op Moederdag ruimte geven aan de liefde en loyaliteit van de kinderen aan hun moeder. Niet alleen aan de buitenkant, maar ook innerlijk. Het is een groot cadeau dat je als stiefmoeder op deze dag kan geven, aan de kinderen en vooral ook aan jezelf. 

Hartverwarmend
Natuurlijk is Moederdag niet in alle samengestelde gezinnen zo’n beladen dag. Er zijn veel stiefkinderen die uit zichzelf ook iets maken voor de stiefmoeder. Dat is fantastisch en natuurlijk voelt het fijn om op deze manier te voelen dat er aan je is gedacht en dat je erbij hoort. Vaak zijn het ook de vaders die hun nieuwe liefde bedanken, in woorden of met een kleinigheidje. In deze gevallen is er al veel gebouwd en een nieuwe vorm van vanzelfsprekendheid gegroeid. 

Wist je dat er ook een Stiefouderdag is?
Om heel speciaal de plek en de inzet van de stiefouders te eren is er een officiële Stiefouderdag. Dit is iedere tweede zondag van oktober. Op deze dag gaat alle liefde en aandacht naar de stiefouders omdat ze er zijn voor hun samengesteld gezin. Omdat alles wat zij doen zeker niet vanzelfsprekend is en dit op deze dag extra wordt geëerd. Zo krijgt iedereen de liefde, aandacht en erkenning die zo gewenst en nodig is en is de cirkel rond. Ieder op zijn eigen plek in het stiefsysteem, in alle vrijheid. 

Stiefcadeau
Wil je je stiefouder toch eens speciaal bedanken? Dan is deze mok een leuke kadotip! Niet alleen leuk om uit te drinken maar bruikbaar als pennenbak of voor een leuk plantje.

---

Door Irene Snackers (Samen een Gezin) in samenwerking met Karin den Hollander