Jonge moeders horen vaak: “Je moet maar denken, álles is een fase”. Als het opvoeden even moeilijk is, kunnen ze zich vasthouden aan dat zinnetje. Maar is deze zin niet ook heel toepasselijk in het samengestelde gezin? Helpt het om een beetje (over)zicht te krijgen op de situatie? Het voordeel (of nadeel) is dat elke fase ook weer over gaat en er een volgende aanbreekt. Dit hoeft niet per se in een vaste volgorde te verlopen, soms komt een oude fase weer even terug en overlappen fasen elkaar. 

Om inzicht in de ontwikkeling van samengestelde gezinnen te geven, zijn er al meerdere fasenmodellen ontwikkeld. Wij baseren ons dankbaar op het gedachtengoed van deze voorgangers en hebben er, door voortschrijdend inzicht en vanwege een praktische indeling voor de bezoekers van de website, vanuit Stiefacademie Nederland een eigen fasemodel ontwikkeld:

Hier de zeven fasen op een rijtje:
• Fase 0 – Informatiefase
• Fase 1 – Verliefdheidsfase
• Fase 2 – Samenstelfase
• Fase 3 – Ontdekkingsfase
• Fase 4 – Overlevingsfase
• Fase 5 – Erkenningsfase
• Fase 6 – Waarderingsfase

FASE 0: INFORMATIEFASE
Deze fase is voor de voorbereiders, de ontdekkers en de omgeving van samengestelde gezinnen (waaronder stiefgrootouders) die meer willen weten over samengestelde gezinnen

Een cruciale fase in het fasenmodel. Een fase waarin ook geïnteresseerden die nog geen relatie hebben, veel informatie op kunnen doen. Sterker nog: bewuster dan dat kan je niet aan een nieuw avontuur beginnen. Verdiep je in het onderwerp, liefst nog voordat je daadwerkelijk verliefd bent.

Welke verwachtingen heb jij?
Belangrijk in deze fase is om stil te staan bij wat er op je af gaat komen als je verliefd wordt, maar zeker ook wat er in de geschiedenis is gebeurd. Misschien heb je zelf een scheiding of overlijden van een partner meegemaakt en weet je dat er rouw is. Mogelijk ben je single en realiseer je je dat je ook wel eens op een partner zou kunnen vallen die al kinderen heeft. Hoe sta je tegenover een partner met kinderen? Heb je zelf een kinderwens? Of juist niet en hoe vind je het dan als je partner ze wel heeft? En dat zijn/haar kinderen dan wel de belangrijkste mensen in zijn/haar leven zijn en jij daarbij komt, maar er (nog) niet bij hoort? Heb je goed zicht op je eigen geschiedenis en de pijn die daarbij hoort? Het is helaas niet zo dat het stopt als er een nieuwe relatie komt, maar wel helpend als je al aan de slag bent gegaan met de rouw om wat er al aan vooraf is gegaan. Wees erop voorbereid dat er altijd ‘sliertjes’ mee je nieuwe relatie in gaan als je verliefd wordt. De pijn van het verleden kan wel heel goed even ondergronds gaan door de verliefdheid, maar je geschiedenis zal mee blijven doen in je nieuwe verbindingen. Heb je het gevoel dat daar nog werk te doen is? Hier hulp bij zoeken is heel wijs en gaat je zeker ook veel brengen in de nieuwe relatie.

De stiefgrootouders bevinden zich ook in deze fase als hun kind een relatie krijgt met iemand met kinderen. Ze zullen meegroeien met hun kind die in een samengesteld gezin terecht is gekomen en daar ook tijd voor nodig hebben. 
Grote kans dat het gevoel van stiefgrootouder-zijn er niet meteen vanzelfsprekend is voor de kinderen van je nieuwe schoondochter of -zoon. Als je zoon of dochter een relatie krijgt met iemand die al kinderen heeft, dan kan dat zelfs best even slikken zijn. Je had het voor je kind wellicht ook iets anders voorgesteld. 
Of als jouw eigen kleinkinderen een scheiding of overlijden hebben meegemaakt, ben je toch als omgeving wellicht geneigd om meer via de ogen van de kinderen mee te kijken met wat er gebeurt en wil je hen beschermen voor nog meer veranderingen en mogelijk leed. Ook kan er nog een goed contact zijn met de andere ouder van de kleinkinderen waar ook een loyaliteit naar bestaat. 

Een goede vraag om aan jezelf te stellen is: Die nieuwe partner van je zoon of dochter, krijgt die een kans bij je? En hoe kun je je hart open stellen voor eventuele kinderen van die kant? Een klus waar jouw zoon of dochter ook voor staat. Allemaal vragen waar je als ouders/stiefgrootouders antwoorden op gaat vinden. Ook hierin is tijd nodig en elkaar leren kennen van belang. Stel je hart open voor wat er komt en praat over dingen die (nog) moeilijk zijn voor je. Vaak groeit de waardering voor elkaar als blijkt dat de partners en de ex-partners er ook goed samen uitkomen. Want het is natuurlijk erg lastig om bijvoorbeeld je dochter te zien worstelen in de overlevingsfase waar je meeleeft met de taak die ze toch wel zwaar vindt tegenvallen. 

Compliment aan iedereen in deze fase: Wat mooi dat je zo bewust bezig bent in deze fase in je leven: je onderzoekt echt wat er mogelijk op jouzelf afkomt of op een dierbare van je die zich in deze situatie bevindt. Op de website is genoeg informatie te vinden.

TIP: koop een boek of magazine om alvast wat meer te lezen. 

FASE 1: VERLIEFDHEIDSFASE
Jullie zijn verliefd en er zijn van (een van) beiden kinderen uit (een) vorige relatie(s). Jullie zijn helemaal in de wolken en vinden alles leuk aan elkaar. Het feit dat er kinderen zijn maakt in deze fase misschien niets uit, sterker nog: dat is toch superleuk, want het zijn haar/zijn kinderen. Dat er ergens een ex is of een overleden eerste partner weet je wel, maar dat zal wel goedkomen (de roze bril en de verliefdheidshormonen zorgen daar wel voor). En als je zelf niet zo van de kinderen bent, dan weet je dat wel, maar wil je in je verliefdheid dit wellicht heroverwegen, want deze man of vrouw is het helemaal. Jullie zijn vastberaden en overtuigd dat jullie liefde alles overwint en het nu (wel) zal slagen. Jullie dromen over een toekomst samen waarin iedereen (weer) gelukkig is. De verliefdheidshormonen hebben een beperkte houdbaarheid. 

TIP: vanwege de ontoerekeningsvatbaarheid van deze fase: probeer nog geen grote besluiten die veel effect hebben te nemen, zoals samenwonen. Je zou er misschien waanzinnig veel zin in hebben en financieel en praktisch lijkt het ook handig, maar probeer het uit te stellen. Ga eerst eens (of vaak) met z’n allen op vakantie bijvoorbeeld om te toetsen hoe dat voor iedereen is.

FASE 2: SAMENSTELFASE
In deze fase ga je als partners, samen met de kinderen op weg. Te beginnen met het kennismaken met de kinderen en wellicht ook met de ex-partner. Je ontdekt dat er bij een samengesteld gezin veel meer ‘relatiegeschenken’ horen dan alleen de kinderen. Leer ze kennen. Dat kost tijd. Verwacht niet meteen dat er een goede band is.

TIPS:
• Lees eens over kennismaken met de kinderen en de samenwoontips.
• Onthou, een samengesteld gezin bouwen kost veel inspanning en vooral tijd. De band is er niet meteen.
• Hou je in het begin liever wat meer op de achtergrond dan meteen te veel naar voren te stappen. Laat de kinderen aan je wennen en gun jezelf dat ook om rustig af te wachten wat er gebeurt. 
• Vooral vrouwen hebben de neiging om meteen voor de kinderen te zorgen. Geef iedereen de ruimte om te zien of dat wenselijk is en kijk vooral of dit een rol is die je op langere termijn volhoudt. 
• Als je graag energie steekt in de kinderen van je partner, doe dat dan met iets wat jij zelf ook leuk vind om te doen. Zo hou je het langer vol.
• Realiseer je dat de keuze voor deze partner en de kinderen ook echt een aanslag kan zijn op je beschikbare tijd en daarmee mogelijk ook effect heeft op je sociale leven. Je moet je tijd meer verdelen en helaas komt het ook wel voor dat niet iedereen uit jouw omgeving of die van je partner makkelijk mee kan gaan in de nieuwe situatie.
• Mocht je in deze fase denken aan samenwonen, lees er dan eens over hoe je je hierop goed kan voorbereiden: er is veel informatie die jullie bij deze overgang kan helpen.
• Ook in deze fase is het helemaal niet raar om (al) hulp te zoeken. Het samenstellen van een gezin is erg ingewikkeld. Een professional kan je daar zeker bij helpen. 

FASE 3: ONTDEKKINGSFASE
Je ontdekt dat je als stief groeit met elkaar. Jullie zijn geen vreemden meer voor elkaar en toch blijf je het ook weer wel. Iemand omschreef het eens als dat je wel ‘intieme vreemden’ voor elkaar kunt worden.

Hoe langer je met elkaar optrekt hoe meer je de leuke kanten van iemand ontdekt, en natuurlijk ook de minder leuke kanten komen scherper naar voren. 

Iedereen zal zijn eigen plekje ontdekken binnen het geheel. Vaak gaat daar best wat tijd overheen voordat elk gezinslid echt begrijpt hoe de nieuwe gezinsindeling werkt. 

In deze fase kan je ontdekken of je nieuwe samengestelde gezin nu een overwegend positieve of negatieve ervaring is. En je zal ontdekken of je de juiste keuzes gemaakt hebt en op de goede weg zit. 

TIP: Jullie zijn nu al een tijdje onderweg. Ga samen met je partner en (stief)kinderen ontdekken wat beter kan en wat jullie succesfactoren zijn. Dit is hèt moment om bij te sturen! 

FASE 4: OVERLEVINGSFASE
Het is helaas niet zulk positief nieuws, maar meer dan de helft van de stellen komt in moeilijkheden terecht en ervaren dit als een periode van ‘overleven’. Er zijn verschillende overlevingsmechanismen die voor ieder mens uniek zijn en die je ‘helpen’ om moeilijke periodes door te komen. Je zou het kunnen zien als het inzetten van bepaald gedrag om pijn niet te hoeven voelen. Een heel natuurlijke reactie dus, want pijn willen we allemaal vermijden. Het gedrag dat daarbij hoort is echter niet altijd te herkennen als overleven en is meestal ook al aangeleerd in je kinderjaren. Bijvoorbeeld ruzie maken, niets-doen, negeren, terugtrekken, heel hard werken, veel buiten de deur willen zijn (om maar niet thuis te hoeven zijn), op je tenen lopen en je aanpassen. Mogelijk herken je dit gedrag bij jezelf, je partner en/of bij de kinderen. Zelfs een ‘ideaal kind’, kan overlevingsgedrag vertonen. Het is een hele kunst dit bij een ander en soms ook bij jezelf te onderscheiden. 

Typisch kenmerk van deze fase is dat er geen rust wordt ervaren in het samengestelde gezin. Soms zelfs zulke grote onrust dat je er slapeloze nachten van hebt en op het punt staat de handdoek in de ring te gooien.

Deze fase bepaalt kortgezegd: gaan we stoppen of gaan we door, en… hoe dan? 

TIPS:
• Onthoudt: “Alles is een fase!”
•  Schroom niet, zoek hulp. Het heeft velen al verder gebracht.

FASE 5: ERKENNINGSFASE
Jullie erkennen dat er iets nodig is. De overlevingsfase is niet langer vol te houden en er moet nu iets gebeuren. Jullie moeten samen ‘terug naar de tekentafel’.

Mogelijk weet je wel bij jezelf waar de schoen wringt en of je ergens pijn onderdrukt. Pijn die erom vraagt aangekeken te worden. Rouwen om wat was geweest of nooit zal komen. Veel stellen zoeken hier gespecialiseerde hulp bij. Het is zeker mogelijk om te groeien in de liefde voor elkaar en hier samen uit te komen. Grijp die kans, mogelijk is dit het moment om verder te komen met jezelf én in het samengestelde gezin: jouw leerplaats in de liefde. En dit komt het welzijn van iedereen in het stiefsysteem ten goede.

Deze fase is dus ook de fase van belangrijke besluiten: gaan we (of een van de twee) hulp zoeken? Of hakken we een andere knoop door, zoals bijvoorbeeld na samenwonen weer gaan latten om de rust in het systeem terug te brengen? Dit is geen falen, maar juist samen creatief en buiten vaste kaders zoeken voor wat goed is voor jullie en de kinderen.

Dit is de fase waarin je werkt aan een grotere bewustwording van het leven in een samengesteld gezin: júllie samengesteld gezin. Want ondanks dat er veel overeenkomsten zijn, elke situatie is ook uniek. Het is aan jullie om hier de goede vorm voor te vinden en in dat opzicht is élke vorm goed, als het maar bijdraagt aan het welzijn van jullie en de kinderen. 

TIP: kijk op de website wat voor jou helpend is in deze fase. Een boek van de boekenplank? Ontmoeting met andere stief-/ouders/-verzorgers? Een activiteit in een groep? Relatietherapie of individuele coaching

FASE 6: WAARDERINGSFASE
Je hebt inmiddels herinneringen samen opgebouwd. Lastige, maar ook mooie dingen zijn gebeurd. Je kunt deze zien als parels en door de tijd heen heb je al een aardige parelketting kunnen rijgen. Je weet dat het af en toe ook zomaar eens weer wat lastiger kan zijn, maar dat ook dat een fase is. Je ervaart meer rust in het geheel en je kan jullie unieke, creatieve samenstelling van verschillende personen waarderen. 

De ‘intieme vreemde’ die je van de kinderen van je partner bent, heeft ook zo zijn voordelen: je ziet de dingen die gebeuren net wat meer vanaf een afstandje, vanaf een meer objectieve kant. Als je partner en jij daarin naar elkaar kunnen luisteren, kunnen jullie heel waardevolle toevoegingen bieden, zowel in je partnerrelatie als in de relatie naar de kinderen toe. Vaak gebeurt het dat stiefkinderen juist naar de stiefouder toe komen met probleempjes waarmee ze net niet naar hun ouders durven gaan. Dat is een heel mooi compliment.

Mogelijk zijn jullie al een hele tijd bij elkaar, zijn de kinderen zelfstandig en zelf ook toe aan het ouderschap. Dan breekt er een nieuwe fase aan: het stiefgrootouderschap. Weer een fase waarin groeien in liefde mogelijk is. Er komen steeds meer mensen bij die huizen in jullie harten en terugkijkend ben je een hele ervaring en vooral ook veel vaardigheden rijker geworden.

TIP: laat los en geniet!

Herken jij één of twee van deze fase(n) als de fase(n) waar jij in zit? Dan kan je deze toevoegen aan je profiel en/of aan je zoekcriteria bij de artikelen op de site en producten in de webshop. 


Door Karin den Hollander, Jojanneke Kronenburg, Nicole van Zanten

Gerelateerde artikelen